Aan wereldwijde uitdagingen geen gebrek in deze tijden. We worden overspoeld met berichten over de klimaatproblematiek, de biodiversiteitscrisis, lucht- en waterkwaliteit. Allerhande oplossingen, vaak zeer technologisch, worden voorgesteld. De ene al beloftevoller dan de andere, maar vaak curatief en zelden een oplossing die de kern van de problemen weet aan te pakken.
Er is echter één bijzonder vernuftige technologie die de natuur ons al eeuwenlang zomaar aanreikt maar die we steevast onderwaarderen, en dat is… de boom. Ik kan geen enkele uitvinding bedenken die meer functies heeft, die de verbeelding meer tart en waar in de loop van de geschiedenis met meer lof over is geschreven. De kans is klein dat je er al eens uitvoerig bij hebt stilgestaan, want het lijkt allemaal zo vanzelfsprekend, maar bomen wereldwijd leveren een ongeziene hoeveelheid producten: fruit, bessen, noten, voeder voor dieren, brandstof, vezels, timmerhout, medicijnen, papier, sieraden, grondstof voor speelgoed, ga zo maar door. Maar hij verschaft ook bescherming en beschutting voor mens, plant en dier, nestgelegenheid voor vogels en andere bewoners, schaduw en verkoeling. Wellicht liep je deze zomer wel eens door een bos of gewoon een dreef met bomen midden in de stad? Wat een verademing die koele atmosfeer. Neem dat gerust letterlijk: bomen zuiveren onze lucht van fijn stof, ozon en stikstofdioxide, en geven zuurstof af. Ze bieden ons ontspanning, een mooi landschap, gelegenheid om te wandelen en te fietsen, te klimmen en klauteren. Soms ontzagwekkend groot, maakten ze grotere stukken geschiedenis mee dan wij ooit zullen meemaken. En sociaal zijn ze ook: via een ondergronds netwerk van wortels en schimmeldraden, waarschuwen ze elkaar tegen plagen en ziektes, en helpen ze elkaar bij het vinden van voedingsstoffen en water.
Ok, betrapt… Wie me kent, weet dat ik een beetje een afwijkende affiniteit heb voor bomen. Her en der plant ik er al m’n hele leven. Het begon met één enkele eik in de tuin van m’n ouders, maar groeide door tot een herbebossingsproject in Ethiopië en projecten rond boslandbouw (agroforestry – vee en gewassen telen tussen bomen) vandaag de dag. Maar het mag gerust meer zijn, veel meer. Wat mensen zoals bv. Jurgen Heytens doen, dat is echt bewonderenswaardig. Hij laat definitief zijn thuisstad Gent achter zich om in Congo zijn leven te wijden aan het planten van duizenden bomen. Mensen zoals Jurgen zijn hoopgevend en inspirerend.
Intussen staat de wereld in brand. Meer dan ooit. In Brazilië woedt een ongezien hoog aantal en zeer intense branden, maar de situatie is niet beter op honderden andere plaatsen in Tropisch Amerika, Afrika en Azië. De afgelopen week werden we overspoeld met berichten en beelden die ons choqueerden, maar we beseffen nog maar half de omvang en impact van wat gaande is. De honderden jaren die nodig zijn om dit te herstellen, als die kans zich al ooit voordoet. De onherroepelijk verloren biodiversiteit. De diepe wonden geslagen bij de gemeenschappen die leven in en van deze machtige wouden, en die hun huis en ziel verliezen. Het veranderend klimaat met zijn langere en intensere droge periodes resulteert nu al in een vicieuze cirkel: hoe droger het is, hoe groter het risico op bosbranden. En hoe minder bos, hoe minder verdamping van water en dus hoe minder regen. Maar bovenop dit “natuurlijke” fenomeen zijn we getuige van een ongezien beangstigend politiek machtsspel van een president die zijn gelijke niet kent. En van een economische lobby die maar één doel voor ogen heeft: zoveel mogelijk productie, zoveel mogelijk internationale handel, zoveel mogelijk winst. Ten koste van alles. De meest absurde insinuaties worden gemaakt, hulp wordt geweigerd.
En toch hebben ook wij boter op het hoofd. En zijn we met miljarden mensen wereldwijd om op verandering aan te sturen. Mogelijkheden en waardevolle ideeën zijn er genoeg: minder vlees eten (laat zeker die fastfood hamburgers maar liggen), geen tropisch hardhout kopen (of op z’n minst uitkijken voor een duurzaam label zoals FSC, PEFC of Rainforest Alliance), palmolie mijden, en ga zo maar door.
Moeten we elkaar dan radicaal met de vinger wijzen, voor elke aankoop, elk stukje vlees dat we eten? Neen, ik geloof niet dat dat veel zoden aan de dijk brengt, hoe terecht en goed bedoeld zo’n tegenreactie ook zou zijn. Ik denk niet dat de perfecte mens bestaat, of er lopen er alvast niet veel rond. Laat ons vooral beginnen met onszelf. Wat bewuster om te gaan met al die zaken, kijken wat binnen ons handelsbereik ligt. Stel in vraag waar je voedsel en het hout van je meubels of schrijnwerk vandaan komt. Probeer te mijden wat rechtstreeks gelinkt kan worden aan ontbossing in Brazilië of elders in de wereld. Of ja, waarom niet, compenseer via Treecological eens de CO2 uitstoot van je vliegtuig- of autoreis deze zomer ten goede van een herbebossingsproject!
Zo kunnen we stapje per stapje onze inspanningen aanscherpen. En die mensen en organisaties steunen die op alle mogelijke manieren inspanningen leveren om het tij te keren. Zij die inzetten op agroecologische landbouw, voedselbossen en (her)bebossing. Zij die willen werken aan handelsakkoorden die gegrond zijn op krachtige voorwaarden op vlak van duurzaamheid en mensenrechten. Zij die ons informeren. Zij die er naar streven om de grote spelers, multinationals en politici, die uit zijn op steeds meer macht en geld, buiten spel te zetten. Mogen we daar van dromen?
De druk op onze leefomgeving zal er wellicht altijd zijn en nog groeien, we zijn nu eenmaal met heel veel op deze bol. Daar moeten we realistisch in zijn. Maar er is nog pakken marge om het anders en beter aan te pakken, om onze leefruimte efficiënter te benutten, overconsumptie en voedselverspilling te mijden, te hergebruiken .
Jazeker, dromen mag. Maar laat ons het nog heel even hebben over die bomen. Ik las in de krant dat we op de wereld nog ruimte hebben om 1 biljoen bomen te planten. En dat we daarmee de klimaatopwarming echt fors kunnen afremmen. Doen we dat dan maar? Zullen we beginnen met allemaal minstens één boom te planten? Deze winter. Afgesproken.
